Ongewenst of juist gewenst kinderloos, hoe ga je er mee om?

De kinderwens. Het is een ingewikkeld onderwerp, omdat iedereen het anders ervaart. De verschillende emoties en ervaringen hangen af van de leeftijd waarin je je begeeft, hoeveel je al over het onderwerp weet, hoe je als persoon in elkaar zit en wat je al hebt meegemaakt in het leven en hoe ver je in het verwerkingsproces zit. Als je heel veel pijn of verdriet hebt, kan een goedbedoelde vraag als ‘Heb je al kinderen?’ heel hard binnenkomen. Op een ander moment kan zo’n vraag ook worden opgevangen als interesse.’

We gingen in gesprek met Cobie Lutters over het niet kunnen of willen krijgen van kinderen en vroegen haar het hemd van het lijf.

Hoeveel mensen kunnen geen kinderen krijgen of lastig kinderen krijgen?

Men spreekt van verminderde vruchtbaarheid als gedurende meer dan 12 maanden een zwangerschap uitblijft ondanks onbeschermde seks. Ongeveer 1 op de 6 stellen krijgt volgens deze definitie met subfertiliteit te maken. Ongeveer 5% van de stellen blijft uiteindelijk ongewild kinderloos. Dus je bent zeker geen uitzondering op de regel als het niet meteen wil lukken.

Waarom is het ons verwachtingspatroon dat vooral vrouwen kinderen moeten krijgen?

‘Dit verwachtingspatroon heeft onder andere te maken met het oerinstinct, het is een uiting van onze drift tot voortplanting. Vrouwen zouden vanuit de natuur gezien gemaakt zijn om zich voort te planten. Het is een standaard die hoort bij het vrouwelijk lichaam. Wanneer je afwijkt van een standaard, val je op.

Dit kan in streng gelovige culturen, zoals de Islam of Gereformeerde kerk waar een schaamtecultuur heerst, zorgen voor pijnlijke situaties. Zo kunnen onvruchtbare vrouwen bestempeld worden als ongeschikt ‘huwelijksmateriaal’. Maar in elke cultuur blijkt dat vrouwen die ongewild of gewild kinderloos zijn, zich buitengesloten kunnen voelen, omdat ze “afwijken van de norm”.’

Waarom zijn het juist vaak vrouwen die andere vrouwen bekritiseren op het niet krijgen van een kind?

‘Volgens mij is het een vicieuze cirkel. Vrouwen zonder kinderen voelen zich door frustratie en intens verdriet sneller gekwetst en (vooral jongere) vrouwen stigmatiseren het vrouw zijn. Als je jong bent, houd je er vaak geen rekening mee dat het niet willen krijgen of het niet kunnen krijgen van kinderen ook een optie is. Pas wanneer je ouder wordt hoor je tegenslagen om je heen en besef je je meer dat kinderen krijgen niet voor iedereen is weggelegd. Daarbij is het mens eigen om de negatieve dingen te onthouden, waardoor het soms voor vrouwen met fertiliteitsproblemen overkomt alsof ze op haar kinderloos bestaan wordt aangesproken. Als je bijvoorbeeld op een feestje staat en er hebben acht mensen niet naar je kinderwens gevraagd en een wel, dan is die ene de boeman.

Dat hangt dan natuurlijk ook af van het moment, wie het vraagt en de toon. Op een ander moment kun je juist ook weer denken van ‘He, die ene is geïnteresseerd in mijn kinderwens’. Door de gekwetste reactie van vrouwen met fertiliteitsproblemen, besluit haar omgeving om vervolgens niks meer te vragen. Mensen durven vaak niet door te vragen of gevoelige onderwerpen aan te kaarten uit angst dat ze iemands verdriet oproepen. Hierdoor voelen vrouwen met een kinderwens zich juist vaak eenzaam en niet gesteund. Het is een uitdaging voor vrouwen met een kinderwens om aan te geven wanneer en hoe ze over hun verlangen willen praten. Zo kan zij haar hart luchten en weet haar omgeving hoe er mee om te gaan.

Anderzijds is het ook zeer belangrijk om te beseffen dat het ook een zeer pijnlijke confrontatie is als je naar een kind verlangt en je er non stop mee geconfronteerd wordt. Anderen kennen dit gevoel niet en dus lopen deze mensen ook regelmatig tegen onbegrip aan en kampen ze met gevoelens van eenzaamheid, intens verdriet en machteloosheid.

En tot slot is er ook een groep mensen die geen kinderwens heeft. Ook dat is vaak voor de omgeving lastig om te begrijpen. Deze groep is kleiner dan de groep die wel graag kinderen wilt. En daar komt de maatschappelijke druk nog bij. Zeker als vrouw wordt er vaak raar naar je gekeken als je zegt dat je geen kinderen wilt. Men verwacht dat toch wel.'

Wat is de meest voorkomende reden van het niet kunnen krijgen van kinderen?

‘Een onbeantwoorde kinderwens heeft tal van redenen. Er zijn zowel bij mannen als bij vrouwen veel redenen die hieraan ten grondslag kunnen liggen. Denk aan een hormoonstoornis, de gevolgen van kanker, de leeftijd van de vrouw, een afwijkende vorm van de baarmoeder of eierstokken, de gevolgen van endometriose of genetische ziekten. Bij de man kan het zijn: dood zaad of slechte kwaliteit zaad, de gevolgen van kanker en genetische ziekten. De officiële cijfers: De meest voorkomende oorzaken voor verminderde vruchtbaarheid zijn ovulatiestoornissen (24%), een sterk verminderde kwaliteit van sperma (20%), stoornissen in de interactie tussen sperma en cervix slijm (15%) en 25% van de vrouwen met infertiliteit (onvruchtbaarheid) wordt veroorzaakt door endometriose.

Daarbij is een onbeantwoorde kinderwens op te delen in verschillende facetten:

• Ongewilde kinderloosheid. Dit houdt in dat je (nog) geen kinderen kan krijgen.

• Definitieve ongewilde kinderloosheid. Dit houdt in dat er definitief geen kinderen meer komen - denk bijvoorbeeld aan iemand die in de menopauze zit.

• Secundaire ongewilde kinderloosheid. Hier is er wel een kind, maar het lukt niet om er nog een tweede te krijgen. Vaak krijg je dan te horen ‘Wees blij dat je al een kind hebt’, terwijl dat verdriet ook enorm groot kan zijn.

Wanneer kloppen vrouwen met fertiliteitsproblemen bij jou aan?

‘Eigenlijk zijn alle vrouwen in mijn praktijk met fertiliteitsproblemen doorverwezen door een gynaecoloog. Ze komen bij mij terecht vanwege burn-out verschijnselen, die zijn ontstaan uit frustratie en het verliezen van hoop. Ze rapporteren doorgaans somberheid, angstklachten of zelfs traumagerelateerde klachten. De leeftijd en de fase waarin de vrouwen zich bevinden verschilt. Het kunnen jongere vrouwen zijn die bijvoorbeeld in een medisch traject zitten vanwege de fertiliteitsproblemen of juist vrouwen rond de veertig, die te horen hebben gekregen dat ze in Nederland op het gebied van IVF uit zijn behandeld of die vanwege hun leeftijd in de menopauze terecht zijn gekomen terwijl ze nog een kinderwens hebben. Het fertiliteitstraject is vaak een beetje te vergelijken met het overlevingsmechanisme tijdens een oorlog. Wanneer je je middenin de oorlog begeeft, heb je geen tijd om stil te staan bij de dingen die je overkomen. Je moet doorgaan om te kunnen overleven. Pas wanneer de oorlog stopt, heb je tijd voor het verwerkingsproces. Datzelfde geldt voor het fertiliteitstraject (IVF )traject. Je gaat door en door. Pas als je te horen krijgt dat het niet meer kan, besef je pas hoe zwaar het allemaal wel niet was. Het is een natuurlijk proces, alleen zou het veel gemakkelijker zijn als je tussentijds even stil kan staan. Verwerken is een actief werkwoord, daar ben je meestal je hele leven mee bezig. Wanneer een vrouw een kinderwens heeft, blijkt uit onderzoek dat het kind al min of meer bestaat in je hoofd. Daar moet je afscheid van nemen. Dat is te vergelijken met een rouwproces.’

Wanneer besluiten vrouwen te stoppen met hun fertiliteitstraject?

‘Gek genoeg is dat niet bij iedereen anders. Bijna alle vrouwen die ik ontmoet, hopen stiekem op een wonder. Dat komt mede door de 1 op de miljoen succesverhalen uit de media. Pas wanneer vrouwen in de overgang komen of hun baarmoeder hebben moeten laten verwijderen, kunnen vrouwen zich er pas bij gaan neerleggen. Vaak wordt de term gebruikt dat een kinderwens moet worden afgesloten. Ik denk dat dat niet mogelijk is, omdat de wens, de kinderwens blijft bestaan. Zoals al eerder genoemd is het een rouwproces. Je moet leren wennen aan het verdriet, waardoor het draagbaarder wordt en niet aanhoudend op de voorgrond staat. In allerlei levensfasen worden mensen met ongewilde kinderloosheid geconfronteerd met momenten van verlies en pijn. Het vraagt een diepgaand verwerkingsproces en een enorme aanpassing in het bestaan.

Daarbij zijn we in Nederland gebonden aan bepaalde regels en mogelijkheden. Zo krijg je in Nederland drie keer een IVF behandeling vergoed en ligt de grens op het terugplaatsen van eitjes op 42 jaar. De leeftijdsgrens in het buitenland ligt overigens hoger en daarbij kan je op eigen rekening doorgaan met IVF behandelingen. Maar vanwege de hoge kosten is dat niet voor iedereen weggelegd.’

Stelling: Bijna geen enkele vrouw zonder kinderen, wil daadwerkelijk geen kinderen. Er is altijd een achterliggende gedachten aan verbonden.

‘Dat is een gevoelig onderwerp, maar ik begrijp de theorie. Ik heb echter genoeg vrouwen in mijn praktijk gehad die echt geen kinderen wilden. Een kinderwens is een individuele wens die beïnvloed wordt door verschillende factoren zoals de relatie, de sociale omgeving, de behoefte aan zingeving, de cultuur, het verlangen naar onvoorwaardelijke liefde, de angst om eenzaam oud te worden, de keuze voor hoe het verdere leven in te vullen. Daarbij zijn er ook verschillen in kinderwens tussen mannen en vrouwen.

'Ik heb echter genoeg vrouwen in mijn praktijk gehad die echt geen kinderen wilden.'

Het is wel van belang om te onderzoeken of er een achterliggende reden is als iemand aangeeft geen kinderen te willen. Zo zijn er vrouwen met iets meer testosteron waardoor ze dat oergevoel niet ervaren. Of vrouwen met trauma’s die dat niet willen doorgeven aan kinderen. Dat wil niet zeggen dat de wens er niet is geweest, maar ze hebben er dan voor gekozen om het besluit van het niet krijgen van kinderen te nemen. En dat is helemaal oké. De maatschappij zou meer begrip kunnen hebben voor mensen die besluiten geen kinderen te willen. Dat is ook gewoon een optie, net zoals het wel graag willen krijgen van kinderen.

Heb je tips voor vrouwen met vruchtbaarheidsproblemen waar ze terecht kunnen?

‘Mijn cliënten raad ik altijd Freya of Cycle.care aan. Een website waar vrouwen steun kunnen vinden bij elkaar. Dat geeft soms al troost en het gevoel dat je niet de enige bent. Ook zou ik vrouwen -die in een fertiliteitstraject zitten en nog niet met iemand praten- aanraden om te praten met een deskundige wanneer zij langdurend klachten ervaren als somberheid, angst of burnout klachten en voelen hierin vast te lopen. Dat hoeft geen zwaar of lang traject te zijn. Maar het kan fijn zijn om de somberheid die ontstaat uit teleurstelling, frustratie en het verlangen even te ordenen. Want hoe harder je de pijn wegduwt, des te harder de klap terugkomt. Daarnaast is zelfzorg heel belangrijk. Zorg dat je gezond eet, genoeg beweegt, afleiding en ontspanning hebt, daar voel je je echt beter door.

En last but not least, communiceer met je omgeving en sta toe dat dingen je raken. Schrijf je eigen gebruiksaanwijzing, zodat het duidelijk is voor je omgeving wat je van hen verwacht en wat je nodig hebt. Geef daarin aan wat je fijn vindt, maar ook wat je niet fijn vindt. Ik kan me goed voorstellen dat wanneer je met een borrel op staat te dansen je het liever niet over je kinderwens wil hebben. Kaart het onderwerp ook eens zelf aan. Zeg eens eerlijk als het niet zo goed gaat of gewoon dat je hebt gekozen geen kinderen te willen.'