De betekenis van seksueel consent: van geven tot vragen om consent
Wat is de betekenis van consent?
Wilrieke: ‘Dit is gelijk een hele interessante vraag. Ik zie het als wederzijdse instemming met een volledige geïnformeerdheid over wat er gaat gebeuren (informed consent). Wat ik daarmee bedoel is dat iedereen die betrokken is, volledig op de hoogte van wat die actie zal zijn en daarmee ook instemt. Een goed voorbeeld is de situatie waarin je een date hebt met iemand en die persoon wil met jou zoenen maar die vertelt jou niet welke relaties deze persoon al heeft. Dan kan het zijn dat je dan een afspraak maakt met die persoon om te zoenen, terwijl je daar - zodra je hier achter komt - helemaal niet achter staat. Het is dus ook belangrijk om te kijken of er andere belanghebbenden zijn die een grens hebben bij wat jullie gaan doen.’
Waarom is het vragen van consent zo belangrijk?
Wilrieke: ’Consent is in mijn beleving van levensbelang. Het gaat over onze autonomie, zelfvertrouwen en integriteit. ‘Mag ik de baas zijn over hoe ik het leven ervaar of zijn er andere mensen die voor mij bepalen wat ik wel of niet wil. Is het aan een ander om dat voor mij te bepalen?’ Het is belangrijk dat je als kind al leert hoe je grenzen kan aangeven en dat deze worden gerespecteerd. Leer je dit niet, dan kan dat disfunctioneel zijn op latere leeftijd. Dit heb ik persoonlijk ook ervaren want ik ben opgegroeid in een omgeving waarin mijn grenzen niet altijd geaccepteerd werden. Op latere leeftijd heb ik hier last van gehad en nog steeds worstel ik hier soms mee. Dit gaat verder dan alleen seksualiteit, het gaat eigenlijk over het hele leven: Of je weet welk werk je wilt doen, hoe je reageert als je je baas je vraagt om over te werken en welke liefdesrelaties je hebt. Luisteren en een echte dialoog is veel belangrijker dan alleen maar zeggen hoe het moet gaan of juist andersom, doen wat de ander zegt.’
Hoe kan je achterhalen waar jouw eigen grenzen liggen (en niet achteraf)?
Wilrieke: ‘Dit is eigenlijk de vraag waar ik mij dagelijks mee bezighoud in mijn workshops. Want hoe kan je nu voelen wat je wilt en wat je niet wilt? Op school leren we niet veel meer dan hoe je niet ziek en zwanger wordt van seks. Maar op het gebied van interactie tussen twee mensen leren we weinig tot niets. Dus hoe zou je dit dan moeten leren? Zeker in een maatschappij waarin veel mensen van jongs af aan wordt geleerd dat ‘wie vraagt, wordt overgeslagen’ en ‘je die tante toch een kusje moest geven bij het gedag zeggen ook al voelt dat voor jou niet goed’. Grenzen worden regelmatig genegeerd met als gevolg dat we moeite hebben om deze te voelen. Naarmate we ouder worden vinden we het leggen van contact met ons eigen lichaam moeilijker en zitten we meer in ons hoofd. Maar je lichaam is een hele goede graadmeter voor wat jij wilt of niet. Gelukkig kan je dit ook weer leren. Om meer naar je innerlijke stem te luisteren, kan je oefenen door bijvoorbeeld deze oefening te doen.'
Wanneer vraag je consent?
Wilrieke: ‘Ik zou mensen als huiswerk willen meegeven dat je geen aannames zou moeten doen. Veel mensen vinden een bepaalde manier van seks hebben normaal en die gaan door tot ze een ‘nee’ horen. Realiseer je dat veel mensen ‘bevriezen’ en dus geen nee meer kunnen zeggen. Dus mijn tip: Bespreek het vooral en vraag het gewoon. Het gaat over de veiligheid van jou en de ander. Je voelt je veilig als je weet wat er gaat gebeuren en hoe fijn is het als je zelf ook weet wat je bij de ander mag doen. De ervaringen die je dan deelt met elkaar zijn veel intenser en sensueler. Overgave is dan makkelijker.’
Hoe vraag je consent?
Wilrieke: ‘Nogmaals, het belangrijkste is dat je geen aannames maakt. Want hoe goed we iemand ook kunnen ‘lezen’, je kan altijd een fout maken. En dan is de kans dat je iemand echt beschadigd groot. Dat wat jij bij de ander ‘leest’ uit lichaamshouding of een bepaalde blik, kan ook een reactie zijn op een trauma (denk aan een ‘freeze’) of iemand die een patroon heeft om te ‘pleasen’. Het vragen van consent kan echt op veel verschillende manieren en is niet persé ongemakkelijk. Het is dat we het niet gewend zijn om te doen waardoor mensen dit vaak denken. Je kunt het op een sexy manier doen of in een spelvorm, er is veel om mee te experimenteren.’
Hoe doe je het zonder dat het een soort interview wordt of de spontaniteit weg is?
Wilrieke: ‘Ik hoor vaak terug dat mensen bang zijn dat de spontaniteit verloren gaat en het ongemakkelijk wordt. Maar consent vragen kan ook heel sexy zijn. De vragen stellen ‘ik zou zo graag je billen aanraken, mag dat?’ of ‘mag ik met mijn handen onder jouw trui?’ zijn echt niet vervelend en kan zelfs spannend zijn. Of je kan ook een meer algemene vraag stellen zoals ‘Mag ik jou vanavond overal aanraken waar ik huid zie?’ Op deze manier voorkom je misschien het ‘interview gevoel’.
'Consent vragen en geven is defining the playground'
'Consent kan ook een mededeling zijn waarbij je de ander tijd geeft om te reageren. Zoiets als “Ik ga je zoenen’ en dan wacht je op een reactie. Je kan dit natuurlijk alleen doen als je weet dat de ander de ruimte neemt om ook nee te zeggen. Maar je kunt ook ervoor kiezen om dit in een spelvorm te doen. Een bekend voorbeeld hiervan is de ‘Three Minute Game’ van Betty Martin als onderdeel van de ‘Wheel of Consent’.
Hoe deal je met een ‘nee’ zonder dat het gelijk ongemakkelijk wordt?
Wilrieke: ‘Afwijzing wordt in onze maatschappij gezien als iets negatiefs terwijl ik juist elke nee zie als een medaille voor moed. Mijn tip: Bedank de persoon die nee zegt tegen jou. Want die persoon is in staat om voor zichzelf te zorgen en vertrouwt jou zodanig dat die persoon dat ook zegt. Soms is het niet leuk maar het geeft je wel de mogelijkheid om naar iemand op zoek te gaan die wel met jou die dingen wil doen die jij graag wilt. En ook hier werkt de herhaling. Hoe vaker je een ‘nee’ hoort, hoe minder je dit gaat zien als een afwijzing.’
Wanneer is er geen sprake van consent?
Wilrieke: ‘Er zijn heel veel situaties waarin er geen sprake is van consent. Grensoverschrijdend gedrag, aanranding en verkrachting zijn duidelijke voorbeelden. Maar ook zodra er mind altering substances zoals alcohol en drugs in spel zijn is er geen sprake meer van consent. Ook wanneer je een zogenaamd ‘seks brain’ hebt, vervagen grenzen en kan je niet meer helder denken. Een goed voorbeeld hiervan is dat je in the heat of the moment het gebruik van een condoom maar laat zitten. Iets wat je normaal gesproken altijd zou doen. In dat dampende moment kan je minder goed je grenzen aangeven dus mijn advies is om het gesprek over consent te hebben met elkaar voordat het ondergoed uit gaat. Zeker als je met een nieuw iemand bent. Maar ook een ‘freeze’ reactie of juist het tegenovergestelde, bij een hevige emotie is er geen sprake meer van consent. Een ander voorbeeld waarbij ik kritisch ben of er sprake is van consent is de situatie van een machtsverhouding tussen mensen. Niet alleen in de relatie baas-werknemer of leraar-leerling bijvoorbeeld maar denk ook aan de machtsdynamiek die kan spelen bij geld, leeftijd, status etc. Ontstaan er toch gevoelens van seksuele aantrekking, verliefdheid of meer in een dergelijke situatie, dan is het goed om te zorgen dat je er extra op let dat het integer is en blijft. Iedereen heeft blinde vlekken dus het vragen van advies van iemand om je heen, is geen slecht idee.’
Wat is jouw laatste tip?
Wilrieke: ‘Er zijn veel tips maar wat heel belangrijk is om te onthouden is dat jouw ‘nee’ telt. Jouw ‘nee’ is net zo belangrijk als wat een ander wil en jij zou altijd het laatste woord moeten hebben over wat er met jou gebeurt.’
Wilrieke Sophia is intimacy educator en geeft onder andere workshops op het gebied van geïnformeerde, inclusieve consent via haar eigen platform www.exploringdeeper.com. Ze heeft ook een Tedtalk gegeven over dit onderwerp welke je hier kan kan bekijken.
