Alles over baarmoederhalskanker

Wat is baarmoederhalskanker?

Baarmoederhalskanker, de term die artsen gebruiken is cervixcarcinoom,  is een kwaadaardige tumor die ontstaat in de baarmoederhals. De baarmoederhals is het onderste, smalle gedeelte van de baarmoeder. De baarmoederhals wordt ook wel de baarmoedermond of cervix genoemd. Baarmoederhalskanker is een andere vorm van kanker dan baarmoederkanker. Baarmoederkanker ontstaat in het bovenste brede deel van de baarmoeder, het baarmoederlichaam. De kwaadaardige tumor ontstaat vaak in het overgangsgebied van de baarmoederhals, waar twee soorten cellen in elkaar overlopen: cilindercellen en plaveiselcellen. Deze plaveiselcellen zitten aan de buitenkant van de baarmoederhals en in de vagina en de cilindercellen zitten aan de binnenkant van de baarmoederhals. Vergelijk het met je lippen, de buitenkant voelt anders dan de binnenkant.

Soorten baarmoederhalskanker

Baarmoederhalskanker komt in verschillende varianten voor. Het meest voorkomende is het plaveiselcarcinoom (8 op de 10). Ontstaat de tumor uit de cilindercellen, dan noemen we dat een adenocarcinoom. Deze komt bij 2 op de 10 mensen voor. In beide gevallen is de oorzaak een aanhoudende besmetting met HPV. HPV staat voor het humaan papilloma virus dat je onder andere kan krijgen door seksueel contact. Ongeveer 80% van de vrouwen raakt in haar leven besmet met dit virus. In de meeste gevallen ruimt je lichaam het ook weer binnen 1 a 2 jaar vanzelf op. Roken zorgt ervoor dat je lichaam het virus minder makkelijk opruimt. 

In heel zeldzame gevallen is HPV niet de oorzaak van baarmoederhalskanker. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn wanneer een ‘DES dochter’ een adenocarcinoom krijgt. Dat heeft niets met HPV te maken. DES is een hormoon dat vroeger (tussen 1947 en 1976) aan zwangeren werd voorgeschreven om een miskraam te voorkomen. Helaas blijkt het veel vervelende bijwerkingen te hebben.

Hoe vaak komt baarmoederhalskanker voor?

Baarmoederhalskanker staat wereldwijd op nummer vier op de lijst van meest voorkomende soorten kanker bij vrouwen. Er wordt geschat dat er ongeveer 600.000 diagnoses per jaar worden gesteld (2020) en ongeveer 340.000 mensen die hieraan overlijden (2020). In de hoog inkomen landen zoals Nederland komt baarmoederhalskanker veel minder vaak voor. In 2021 kregen  947 vrouwen in Nederland de diagnose baarmoederhalskanker. Dit komt door de vaak landelijke bevolkingsonderzoeken die worden uitgevoerd om HPV (Humaan Papilloma Virus)  en/of (voorstadia van) baarmoederhalskanker vroegtijdig op te sporen. Ook zijn er vaccinatieprogramma’s die ervoor zorgen dat je lichaam HPV makkelijker opruimt. Door het vaccin krijg je antistoffen gericht tegen verschillende HPV typen toegediend. Dit soort landelijke programma’s bestaan vaak niet in midden- en laag-inkomen landen waardoor het daar veel vaker voorkomt. 

Wat is de oorzaak van baarmoederhalskanker? 

Baarmoederhalskanker wordt in 95% van de gevallen veroorzaakt door het humaan papillomavirus (HPV). Er zijn twee types HPV die verantwoordelijk zijn voor bijna 50% van het voorstadium van baarmoederhalskanker: Type 16 en type 18. Het plaveiselcelcarcinoom wordt meestal veroorzaakt door het HPV type 16. Het adenocarcinoom door HPV type 16 en 18. In 90% van de gevallen ruimt het lichaam het virus zelf op en merk je er niets van. Soms lukt dat niet en kan er na het verloop van veel tijd - denk aan 15 tot 20 jaar - baarmoederhalskanker ontstaan. Voor mensen met een zwakker immuunsysteem kan dit eerder zijn.

Baarmoederhalskanker: de symptomen en stadia

In de eerste jaren dat de cellen bij de baarmoederhals onrustig zijn, hoef je er helemaal niets van te merken. Je hebt dan vaak geen symptomen of klachten. De cellen in je baarmoederhals veranderen heel langzaam en daar merk je eigenlijk in de meeste gevallen niets van. Later kunnen er bij (voorstadia van) baarmoederhalskanker wel klachten ontstaan zoals:

• bloederige of bruine afscheiding als je niet menstrueert (tussentijds bloedverlies)

• bloedverlies bij penetratie seks

• bloedverlies na de overgang (in de menopauze)

Er zijn veel oorzaken die deze klachten kunnen geven, van een onschuldige oorzaak tot kanker. Het is in ieder geval altijd een reden om een bezoek te brengen aan de huisarts om dit te laten controleren en in ieder geval een uitstrijkje te laten maken.

Baarmoederhalskanker kan je opdelen in verschillende stadia en daar worden twee verschillende methodes voor gebruikt: de TNM-indeling en de FIGO-indeling. Bij de TNM indeling wordt gekeken naar de grootte van de tumor, de uitzaaiingen in de lymfeklieren en de eventuele uitzaaiingen ergens anders in het lichaam. Deze drie onderdelen krijgen een cijfer en dit wordt vervolgens bij elkaar opgeteld. Hoe hoger het cijfer, hoe meer de kanker is uitgezaaid.

Een andere methode is de FIGO methode. Deze heeft vier stadia:

• Stadium 1: De baarmoederhalskanker zit alleen in de baarmoederhals

• Stadium 2: De baarmoederhals kankercellen zijn lokaal doorgegroeid buiten de baarmoederhals, bijvoorbeeld in de top van de vaginawand of in de ophangbanden van de baarmoeder. 

• Stadium 3: Er zijn uitzaaiingen in de lymfeklieren in het bekkengebied of langs de grote lichaamsslagader of de kankercellen bevinden zich ook aan het begin van de vagina bij de opening.

• Stadium 4: De kwaadaardige cellen zitten in de endeldarm, de blaas of er zijn uitzaaiingen in de botten, de longen of bijvoorbeeld de lever. Ook kunnen kankercellen gevonden worden in het bloed.

Preventie: Bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker 

In Nederland worden alle vrouwen (en mensen met een baarmoeder) tussen de 30 en 60 jaar  opgeroepen om mee te doen aan het bevolkingsonderzoek baarmoederhalskanker. Baarmoederhalskanker ontstaat in bijna alle gevallen als gevolg van een langdurige besmetting met HPV die het lichaam niet goed opruimt. HPV krijgt bijna iedereen wel een keer in het leven, dus het is zinvol om mensen hierop te testen. Als het uitstrijkje is afgenomen wordt er eerst alleen getest op HPV. Heb je dit niet, dan is er ook geen indicatie om te kijken naar afwijkende cellen, omdat die kans dan zeer klein is zonder HPV. Wordt er wel HPV gevonden, dan wordt er onderzocht of de cellen bij je baarmoederhals afwijkend zijn. Dit kan gedaan worden uit hetzelfde uitstrijkje, dus hoeft het niet nog een keer herhaald te worden. Op die manier worden snel afwijkende cellen opgespoord voordat het zich ontwikkelt tot baarmoederhalskanker. Je kan op twee manieren meedoen aan dit onderzoek: door middel van een zelfafnametest (deze wordt meegestuurd met de uitnodiging) en je kan een uitstrijkje laten maken bij je huisarts. Als je kiest voor de zelfafnametest dan wordt er alleen gekeken of je HPV hebt of niet. Als je geen HPV hebt, ben je voor de komende 5 jaar klaar. Wordt er wel HPV gevonden, dan moet je alsnog naar de huisarts voor een uitstrijkje zodat de cellen van de baarmoedermond onderzocht kunnen worden. 

Helaas neemt het aantal vrouwen dat zich laat testen de laatste jaren af. Angst, zorgen en gebrek aan kennis lijken een rol te spelen om uiteindelijk het uitstrijkje niet te (laten) maken. Terwijl dit wel belangrijk is om te doen.*

In een aantal landen om ons heen wordt deze screening al vanaf 25 jaar gedaan omdat baarmoederhalskanker ook bij mensen jonger dan 30 kan ontstaan en de gevolgen vaak verstrekkend zijn. Vaak is de kanker meer agressief en groeit sneller. De achtergrond is dat jongeren rond hun 14e/ 15e jaar al seksueel actief kunnen zijn en dus een HPV besmetting kunnen oplopen. HPV kan zich in een enkel geval in 10 jaar ontwikkelen tot kanker. Ben jij onder de 30 en heb jij klachten, dan is het altijd verstandig om dit te laten uitzoeken en een uitstrijkje te laten maken!

Naast het bevolkingsonderzoek kan je je ook laten vaccineren tegen baarmoederhalskanker. Vaccinatie vermindert het risico op baarmoederhalskanker aanzienlijk. Kinderen tussen de 9 en 10 jaar krijgen een oproep om zich te laten vaccineren. Ook is er een mogelijkheid om als (jong) volwassene een vaccinatie te halen.

Behandeling baarmoederhalskanker

Het voorstadium van baarmoederhalskanker, dat is nog geen kanker, is heel goed te behandelen en dat geldt ook voor FIGO stadium Ibaarmoederhalskanker 

Is baarmoederhalskanker vastgesteld, dan zijn er verschillende mogelijkheden voor behandeling. Dat is afhankelijk van de soort baarmoederhalskanker, je leeftijd,  het stadium en uiteraard ook wat iemand aankan en wenst. Op basis hiervan wordt een behandelplan opgesteld.

Operatie

Er zijn verschillende soorten operaties en welke wordt gekozen is afhankelijk van verschillende factoren.  Een gedeelte van de baarmoederhals kan worden verwijderd (conisatie). Ook kan  de hele baarmoeder, de eierstokken en eileiders en de  lymfeklieren in het bekken worden verwijderd (radicale baarmoederverwijdering/hysterectomie met lymfadonectomie). Ook kan er worden gekozen om een baarmoederbesparende operatie te doen waarbij iemand nog een kans heeft om zwanger te raken. Dit is vaak alleen voor mensen die een vroeg stadium van baarmoederhalskanker hebben en een kinderwens hebben. Deze operatie heet een radicale trachelectomie, maar kan ook soms gedaan worden middels een conisatie. Na de operatie kunnen de meesten via de normale weg zwanger worden maar er is wel altijd een keizersnede nodig. 

Bestraling (eventueel in combinatie met warmtebehandeling)

In de meeste gevallen wordt dit voorgesteld als de tumor ook buiten de baarmoederhals aanwezig is of als de tumor te groot is om te opereren.

Chemotherapie

Chemotherapie kan bij baarmoederhalskanker een behandeling zijn voor de operatie of voor bestraling. Bij gevorderde baarmoederhalskanker krijg je vaak chemotherapie in combinatie met bestraling. 

Het voorstadium van baarmoederhalskanker, dat is nog geen kanker, is vaak goed te behandelen. Ditzelfde geldt ook voor baarmoederhalskanker die nog niet is uitgezaaid buiten het bekken. Zodra er tumoren worden gevonden in bijvoorbeeld de longen of de lever is het niet meer mogelijk om volledig te genezen. Dan richt de behandeling zich op het verkleinen of stabiliseren van de tumorgroei.

Wil je meer weten? Check dan even de website van Kanker.nl *Bevolkingsonderzoek Nederland